Yeryüzü incelendiğinde yeryüzünün büyük bölümünün kayaçlardan meydana geldiği görülür. Yeryüzünün özellikleri ile alakalı daha fazla bilgiye ulaşılabilmesi için kesinlikle kayaç çeşitleri ve bu kayaçların özellikleri bilinmelidir.
Kayaçların büyük bölümü, dünyanın derinliklerinde yer alan magma tabasının dış etkiler nedeniyle soğuması sonucunda meydana gelen kristalleşmiş yapıdaki minerallerden meydana gelir. Bunun yanında yeryüzünde tortul yani kristalize olmamış yapıda kayaçlar da bulunmaktadır. Tortul kayaçlar genellikle bitki ve hayvan atıklarının sıkışması sonucunda meydana gelmiştir. Bir de magmatik ve tortul kayaçların zaman içerisinde değişime uğramasıyla meydana gelen kayaçlar vardır ve bu kayaçlara başkalaşım kayaçları denilmektedir. Buradan yola çıkıp kayaç çeşitleri nedir diye bir açıklama yapmamız gerekirse, kayaç çeşitlerinin magmatik, tortul ve başkalaşım kayaçları olduğunu söyleyebiliriz.
Kayaç nedir?
Doğada yer alan minerallerin ve organik maddelerin meydana getirmiş olduğu katı haldeki maddelere kayaç denilmektedir. Birçoğumuz kaban bir şekilde “taş” olarak nitelendirdiği yapılar aslında birer kayaçtır. Dünyanın büyük kısmı kayaçlardan meydana gelir ve bu kayaçlar arasında yer alan magmatik yani püskürük kayaçlar diğer kayaçlara göre daha fazladır. Dünyamız geçmiş yıllarda meydana gelen patlamalar ve soğumalar sonucunda oluştuğu için magmatik kayaçların oranı diğer kayaçlara göre daha fazladır.
Kayaç çeşitleri ve özellikleri
Kayaçları daha iyi bir şekilde inceleyebilmek için bilim insanları kayaçları çeşitli başlıklar altında incelemiş ve bu durum da kayaç çeşitlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Magmatik, tortul ve başkalaşım kayaçları kayaç çeşitleridir.
Magmatik kayaçlar
Dünyanın katmanları arasında yer alan ateş küredeki magmanın yeryüzüne çıkması ya da yerin derinliklerinde soğuması sonucunda meydana gelen kayaçlara magmatik kayaç denilmektedir. Magma adı verilen yüksek sıcaklıktaki madde yeryüzüne varmadan, yerin derinliklerinde yavaş bir şekilde soğuyacak olursa, bu olay sonucunda meydana gelen kayaçlara iç püskürük kayaçlar denilir. Günümüzde sıklıkla kullandığımız bir kayaç türü olan granit bu şekilde meydana gelmiştir. Magma yerkabuğunda yer alan katmanların arasında soğuyup katılaşırsa damar kayaçlar adı verilen kayaç türü meydana gelir. Magma ateş küreden başlayıp yeryüzüne ulaşacak olursa atmosferin etkisiyle soğur ve katılaşma sonucunda kayaçlar meydana gelir. Bu şekilde oluşan kayaçlara dış püskürük kayaçları denilmektedir. Bazalt ve tüf bu şekilde meydana gelmiş olan kayaçlara örnektir.
Tortul kayaçlar
Bu kayaçlar dış kuvvetlerin etkisiyle aşındırılmış olan maddelerin, belirli bir bölgede birikmesi sonucunda meydana gelir. Malzemelerin birikimi akarsu, göl ve deniz diplerinde olur. Oluşumları zaman içerisinde meydana gelen birikimler sonucunda olduğu için tortul kayaçların tabakalı bir yapısı bulunmaktadır. Tortul kayaçlar incelenecek olursa canlı kalıntılarına yani fosil yapılara ulaşılır. Bu kayaç türü de magmatik kayaç türleri kadar yaygındır. Tortul kayaçlar oluşum şekillerine göre kendi arasında da çeşitlenmiştir. Fiziksel etkiler sonucunda oluşan tortul kayaçlara fiziksel tortul kayaçlar denilir ve bu kayaçlar arasında kumtaşı ve çakıl taşı gibi kayaçlar yer alır. Kimyasal maddelerin etkisiyle oluşan kayaçlara kimyasal tortul kayaçlar denilmektedir. Kireçtaşı ve kalker kimyasal tortul kayaçlar arasında yer alır. Doğada yaşam sürmüş olan bazı canlıların suların altında yaşamlarını yitirdikten sonra katılaşmalarıyla meydana gelen kayaçlara organik tortul kayaçlar denilmektedir. Eğitim kurumlarımızda kullandığımız tebeşir, organik tortul kayaçlardan birisidir.
Başkalaşım kayaçlar
Tortul ve magmatik kayaçlar zaman içerisinde yüksek basınca ya da yüksek ısıya maruz kalabilir. Yüksek basınç ve yüksek ısı kayaçların hem fiziksel hem de kimyasal özelliklerinin değişmesine neden olur. Bu etkiler sonucunda oluşan yeni kayaçlara başkalaşım kayaçları denilir. Mermerin granite dönüşmesi başkalaşım kayaçlarına örnektir. Başkalaşım kayaçları diğer kayaç türlerine göre dünyada daha az rezerve sahiptir. Bu yüzden bu kayaç türünün fiyatı diğer kayaç türlerine oranda daha fazladır.
