Lizozom, bitki hücrelerinde olmayan ancak alyuvar hariç tüm hayvan hücrelerinde yer alan bir organeldir. Lizozom nedir diye baktığımızda ökaryot canlı hücrelerinde yer alan ve etrafı zarla çevrili olan organeller karşımıza çıkmaktadır. Lizozom hücre içerisinde yer alan, golgi aygıtına yakın bir granül şeklindeki yapıdır. Boyutları çok küçük olan lizozomlar, yuvarlak yapıda olmakla birlikte çapları değişkendir. Vücut için önemli olan bu yapı, sindirimde kullanılan enzimleri içerisinde barındırır. Bu yapının çevresinde yer alan zar lipoprotein içermektedir.
Lizozom sindirim açısından önemli olduğu için bilim insanları bu hücre yapısını ayrı bir şekilde incelemiştir. Günümüzde lizozom özellikleri ve lizozom görevleri büyük oranda tespit edilmiştir. Lizozom zarı çeşitli nedenlerden dolayı yırtılabilmektedir. Zarın içerisinde yer alan enzimler asidik özellik gösterir. Zardan dışarı yani hücre içerisine çıkan bu enzimler bir süre sonra hücreyi sindirmeye başlar. Hücrenin kendi kendisini sindirdiği bu durum bilim dünyasında otoliz olarak tanımlanır. Lizozom dokusu aracılığıyla hücre kendisini sindirecek olursa bu durum histoliz olarak isimlendirilir. Bilim dünyasında lizozom intihar kesecikleri olarak da isimlendiriliyor. Böyle bir isimlendirmenin yapılmasının en büyük nedeni içerisindeki enzimlerin yaşam sürdüğü hücreyi sindirip yok etmesidir. Canlı öldüğü zaman lizozom içerisindeki enzimler hücreleri sindirmeye başlar. Bir kişi ölünce kokmaya başlamasının tek nedeni bu enzimlerin hücreleri sindirmesidir.
Lizozom nedir?
Lizozom; ökaryot hücrelerin sitoplazmalarında bulunan, küçük yuvarlak ve zarlı çevrili yapılar olarak bilinir. Asidik özellikli ökaryot hücrelerinde yer alan bu yapıyı keşfeden bilim insanı Christian de Duve’dir. Lizozom içerisinde ortalama olarak 12 farklı enzim yer alır. Bu sindirim enzimleri asit fosfataz, asit lipaz, asit ribonükleaz, asit deoksiribonükleaz, beta glukuronidaz, hyaluronidaz, lizozim, asit sülfataz ve kollajenaz gibi enzimlerdir. Bu yapı sadece hayvan hücrelerinde yer alır. Bitki hücrelerinde bu yapı yoktur ancak aynı işlevi gören farklı yapılar yer almaktadır. Hücre içerisinde yer alan moleküllerin sindirilmesinde görev alan lizozom, canlılığın devamı için önemli bir yapı olarak bilinmektedir. Bu yapının kaynağı golgi aygıtıdır. Yani lizozomda yer alan enzimler golgi aygıtı aracılığıyla üretilmektedir.
Lizozomun görevleri
- Sindirimin en önemli elemanlarından olan lizozom, hem hücre içerisinde hem de hücre dışında yer alan maddeleri sindirmekle görevlidir.
- Hücre yaşlanıp görevini aktif bir şekilde yerine getiremeyince, içerisinde yer alan sıvıyı hücre içerisine bırakarak hücreyi sindirir.
- Yaşlanan dokuların ve alyuvarların sindirilmesini sağlar.
- Lizozomlar hareket halindedir. Sindirime yardımcı olmakla birlikte hücre içerisinde kullanılmayan organelleri sindirmekle de görevlidir.
- Hücre içerisine hücreye zararlı olan bir madde giriş yaparsa, bu zararlı maddeler lizozom aracılığıyla yok edilir.
- Hücreyi dışarıdan gelebilecek zararlı etkilere karşı korur.
- Lizozom canlı vücudunun yenilenmesini sağlar. Canlı bedeninde yer alan yaşlı hücreler faaliyetlerini etkin bir şekilde yerine getiremez. Bu tip durumlarda lizozom devreye girer ve yaşlı hücreleri yok ederek bu hücrelerin yerine yeni hücrelerin oluşmasını sağlar. Bu özelliğinden dolayı lizozom yaşam kaynağı olarak kabul edilir.
- Lizozom üreme açısından da önemlidir. Bu yapı sperm hücrelerinin uç noktasında yer alır. Dişi yumurtalıkları kalın bir zarla çevrilidir. Bu zarın delinip spermin içeriye girmesi lizozom aracılığıyla gerçekleştirilir.
- Lizozom anne karnında yer alan bebeğin gelişim sürecinde de etkin rol oynamaktadır. Normalde bebeklerin anne karnındayken tüm parmakları yapışıktır. Bu evrede lizozom devreye girer ve yapışık olan parmakları birbirinden ayırır. Lizozom aktif bir şekilde çalışmayacak olursa bu tip durumlarda tüm parmakları ya da parmaklarının bazıları birbirine yapışık olan canlılar dünyaya gelir.
Lizozom özellikleri
Lizozomlar; asidik özellikte olan ökaryot hücrelerinde bulunan yapılardır. İçleri sindirim enzimleriyle dolu olan lizozomlar, hücre içerisinde sindirimin uygun bir şekilde gerçekleşmesini sağlar. Tabi ki lizozomun özellikleri bunlarla sınırlı değildir. Lizozomlar ayrıca işlevini yitirmiş olan yaşlı hücrelerin de sindirilmesini sağlar. Lizozomlar yaşlı hücreleri yok ettiği zaman bu hücrelerin yerine yeni hücreler üretilir. Bu sayede lizozomların vücudun genç kalmasını sağladığı söylenebilir.
Lizozomlar sadece hayvan hücrelerinde vardır. Bitki hücrelerinde lizozom yoktur ancak buna benzer görevi olan farklı yapılar mevcuttur. İçerisindeki enzimlerden dolayı asidik özellik gösterir. Yapıları yuvarlaktır ve küçük parçacıklar halinde hücre içerisinde yer alır. Lizozomlar sindirim için gerekli olan yaklaşık olarak 12 enzimi içerisinde barındırır. İlgili enzimler hücreye gelen protein, yağ, karbonhidrat ve nükleik asit içeren tüm maddeleri hidroliz eder. Lizozom içerisinde yer alan sindirim enzimlerine hidrolaz adı verilir. Bu yapılar özellikle akyuvar ve karaciğer hücrelerinde yoğun bir şekilde yer almaktadır.
