Üreme çeşitleri arasında yer alan eşeysiz üreme; herhangi bir döllenme olayı gerçekleşmeden canlının benzerini oluşturması durumudur. Her üreme türünde olduğu gibi eşeysiz üremede de ilgili üremeye has özellikler bulunmaktadır. Eşeysiz üreme özellikleri üreme eyleminin nasıl gerçekleştiğini kavramak adına önemlidir. Ayrıca eşeysiz üreme çeşitleri arasında yer alan üreme türleri de temelde aynı olsa da üreme şekli olarak birbirinden büyük ölçüde farklıdır.
Eşeysiz üreme konusundan iyi bir şekilde kavranabilmesi adına öncelikle eşeysiz üremenin ne gibi özellikleri olduğu konusuna vakıf olunması gerekmektedir. Sizlere maddeler halinde bu üremenin özellikleri hakkında bilgi vereceğiz. Eşezsiz yani eşi olmadan üreyebilen canlılar gerçekten de dünyanın en gizemli canlıları olarak kabul ediliyor. Neredeyse her canlı türü üreyip çoğalmak için bir eşe ihtiyaç duyar ancak şimdi ele alacağımız canlı türleri eşe gereksinim duymadan çoğalabiliyor. Ayrıca bu özellikle yeni oluşan canlılarda da yer alıyor. Amip, paramesyum, mantar,bazı çiçeksiz bitkiler, planerya, deniz yıldızı, semender gibi canlılar eşeysiz üreyen canlı türleridir.
Eşeysiz üreme özellikleri
• Eşeysiz üremenin en önemli özelliği şüphesiz kalıtsal çeşitliliğin olmamasıdır. Meydana gelen canlı ata canlının birebir aynısıdır. Bu durum da kalıtsal çeşitliliğin olmadığının bariz bir göstergesidir.
• Sizlere daha önceden mitoz bölünme evreleri hakkında bilgi vermiştik. Eşeysiz üremede meydana gelen çoğalma mitoz sayesinde meydana geliyor.
• Eşeysiz üremede ilk atanın özellikleri nesiller boyu diğer canlılara aktarılır. Mutasyon çeşitleri her alanda karşımıza çıktığından meydana gelen bu mutasyonlar canlılarda bir takım farklılaşmalara neden olabilir ve bu durumda canlının direncini ciddi anlamda azaltır.
• Eşeysiz üreyen her canlı asla başka bir şekilde üreme gerçekleştiremez gibi bir durum söz konusu değildir. Eşeysiz üreme özelliği olan bazı canlıların zaman zaman eşeyli üreme de yaptıkları bilinmektedir.
• Eşeysiz üremeyi farklı kılan bir diğer özellik ise üreme hızının aşırı derecede hızlı olmasıdır. Yapılan incelemeler eş bulma sıkıntısının olmaması sayesinde canlının hızlı bir şekilde ürediğini kanıtlamıştır.
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi her üreme şeklinde bir çeşitlilik söz konusudur. Eşeysiz üremenin de bu güne kadar gözlemlenmiş olan birden fazla çeşidi bulunmaktadır. Eşeysiz üreme çeşitleri nelermiş bir de bunları öğrenelim.
Eşeysiz üreme çeşitleri
Bölünerek Üreme Nedir: Eşeysiz üreme türlerinden birisi olan bölünerek üreme tek hücreli canlılarda ve bakterilerde gözlemlenen bir üreme şeklidir. Bu üreme çeşidi bilimsel olarak incelendiğinde bölünme işleminin enine ve boyuna olarak iki türde gerçekleştiği gözlemlenebilir. Aşağıdaki görselde bölünerek eşeysiz üremenin nasıl gerçekleştiği gösterilmiştir.
Tomurcuklanma İle Üreme Nedir: Bu üreme şeklinde ana canlı üzerinde bir çıkıntı meydana gelir. Bu çıkıntı zaman içerisinde büyür ve ana canlıya bire bir benzeyen döl meydana getirir. Özellikle birçok mercan türünde meydana gelen üreme şekli tomurcuklanma ile üremedir. Uzun yıllar boyunca yapılan incelemeler sonrasında tomurcuklanma ile meydana gelen canlıların kimi zaman ana canlıdan kopmayıp onunla yaşadığı, kimi zaman ise ana canlıdan koparak tek başına yaşadığı gözlemlenmiştir.
Sporla Üreme Nedir: Bu üreme şekli çiçeksiz bitkilerin tamamında gözlemlenmektedir. Üreme işlemi ana canlıdan yer alan sporların bölünmesi ile meydana geldiğinden ilgili üreme sporla üreme olarak anılmaktadır.
Vejetatif Üreme Nedir: Tohum yapma kabiliyeti olmayan bitkilerde gözlemlenen üreme şeklidir. Muz ve çekirdeksiz üzüm vejetatif üreme yapan canlılar arasında yer almaktadır. Yüksek yapılı çiçeksiz bitkilerde gözlemlenen bu üreme çeşidi ile ana canlıya bire bir benzeyen yeni canlılar meydana gelir. Değişim olması için genlerde bozulma yani mutasyon olması gerekmektedir. Vejetatif üreme, eşeysiz üreme içerisinde en karmaşık olan üreme şeklidir. Bu üreme şekli kendi içerisinde dört alt gruba ayrılmaktadır. İlgili olay kapsamlı olduğundan bu konuyu sizler için ayrı bir başlık altında inceleyeceğiz.
