Solunum kısaca metabolizmanın çeşitli faaliyetler sonucunda ATP enerjisi üretme olayıdır. ATP enerjisi vücuda alının organik besinlerin parçalanması sonucunda elde edilmektedir. Canlı vücudunda yer alan kanın en büyük görevleri arasında hücrelere besin ve oksijen taşımak yer almaktadır. Hücreye ulaştırılan besin ve oksijenler hücre tarafından yakılmaktadır. Mevcut besin ve oksijenin birleştirilip yakılması sonucunda meydana gelen olay solunum olarak ifade edilmektedir.
Solunum olayı sırasında ekstradan birçok olay daha meydana gelmektedir. Meydana gelen olaylar arasında hücrenin oksijen alması, hücresel solunum ile hücrelerde ATP enerjisi üretilmesi, karbondioksitin ve suyun açığa çıkması ve son olarak oluşan karbondioksitin zararlı olmasından dolayı bedenden uzaklaştırılması yer almaktadır.
Solunum sistemi nasıl çalışır konusunu daha iyi anlamak adına hücre solunumu, dış solunum ve iç solunum gibi birçok ana parametrenin ne olduğu hakkında makalemizin devamından bilgi almanız mümkün.
Hücre solunumu: Bu solunum türünde hücrelere ulaşan besinlerin oksijen kullanılarak ya da oksijen kullanılmadan yakılması ve bu sayede enerji elde edilmesi esastır. Oksijensiz solunumda canlı bedeninde yer alan glikoz oksijenin hiç olmadığı ortamda parçalanır ve enerji elde edilir. Bu olay bilim dünyasında fermantasyon ismiyle de anılmaktadır. Hücresel solunumda oksijen kullanılıyor ise kan aracılığı ile hücrelere ulaştırılan besinler oksijen il yakılır ve ATP enerjisi elde edilir. Bu olay sonrasında karbondioksit ve su gibi maddelerin oluştuğunu sizlere yukarıda belirtmiştik.
Dış solunum: Solunum sisteminde yer alan organları gaz alışverişinde bulunması durumudur. Bu solunum türü iki etapta gerçekleşir. Birinci etapta ciğerler hava ile doldurulur. İkinci etapta ise ciğerlere dolan havanın dışarı atılması sağlanır. Bu iki aşama soluk alıp verme olarak tanımlanmaktadır.
İç solunum: Vücutta yer alan kan aracılığı ile oksijenin hücrelere taşınması olayına iç solunum denilmektedir. Ayrıca enerji elde edilmesi sonrasında açığa çıkan karbondioksitin dışarı atılması olayı da iç solunum olarak isimlendirilir. Canlının yaşamını sürdürebilmesi adına iç solunumun gerçekleştirilmesi mecburidir.
Solunum Sistemi
Genel anlamda solunum sistemi oksijenin hücrelere ulaştırılıp yanma sonucunda açığa çıkan karbondioksitin dışarı atılması olayıdır. Solunum sisteminde hava içerisinde serbest olarak yer alan oksijen solunum organları aracılığıyla ciğerlere alınır. Ciğerlere alının hava içerisinde yer alan oksijen kana geçer ve akabinde hücrelere taşınır. Hücrelerde besinler ile reaksiyona giren oksijen enerji ve karbondioksitin açığa çıkmasına neden olur. Elde edilen enerji yaşamsal faaliyetlerin sürekliliğini sağlamak adına kullanılırken açığa çıkan karbondioksitte çeşitli aktarım yolları ile vücutta atılır. Meydana gelen bu olaylar solunum sistemi içerisinde yer alan olayların tamamıdır.
Canlı türleri içerisinde meydana gelen solunum türleri farklılık göstermektedir. Bu nedenden dolayı sizlere tek hücreli canlılarda, bitkilerde, hayvanlarda ve kuşlarda solunum sistemi işleyişi nasıl oluyor konusunda bilgi vereceğiz.
Tek Hücreli Canlılarda Solunum
Tek hücreli canlılarda solunum hücre yüzeyi aracılığı ile gerçekleştirilir. Difüzyon sayesinde ortamda bulunan oksijen alınır ve yanma olayı sonrası sonrasında yer alınan ortama karbondioksit verilir. Bu solunumu daha iyi incelemek adına amip gibi tek hücreli canlıları gözlemleyebilirsiniz. Tek hücreli solunum yapan canlıların büyük bölümü su içerisinde yaşamaktadır. Su birikintisi küçük ise zaman içerisinde sudaki oksijen miktarı azalacağından tek hücreli canlılar solunum yapamaz hale gelir. Bu yüzden sulardaki tek hücreli canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri adına zaman zaman ilgili suyun değiştirilmesi gerekmektedir.
Bitkilerde Solunum
Bitkiler yapılarında bulundurmuş oldukları stoma ve lentisel aracılığıyla solunum yapmaktadır. Stoma dış ortamdan oksijeni alır ve meydana gelen tepkimeler sonucunda açığa çıkan karbondioksiti dışarı atar. Kısacası canlının solunumu için oksijen alımı ve karbondioksit atımı stomalar aracılığıyla gerçekleşmektedir.
Stoma adı verilen yapının sadece genç bitkilerde olduğu gözlemlenmiştir. Yaşlı bitkilerde stoma yerine lentisel adı verilen delikler aracılığıyla solunum gerçekleştirilmektedir. Lentisellerin en belirgin özellikleri arasında daimi olarak açık kalmaları yer almaktadır. Gövdesi ile solunum yapamayan bitkiler ise kökleri sayesinde solunum yaparlar. Bu tarz bitkilere bataklıklarda rastlamanız mümkündür.
Hayvanlarda Solunum
Hayvanlar konusu çok detaylı bir konu olduğundan solunum ele alınacak olursa tüm canlı türleri ele alınmalıdır. Hayvanlar incelendiğinde her türün kendisine has bir solunum şekli olduğu belirlenmiştir. Vücut yüzeyi ile yapılan solunum, solungaçlar ile yapılan solunum, akciğer ile yapılan solunum ve strake sistemi ile yapılan solunum hayvanlarda görülen solunum türlerin başlıcalarıdır.
Hayvanlardaki solunum sistemi incelendiğinde solunum sisteminin nemli olduğu ve solunumun difüzyon aracılığıyla gerçekleştiği gözlemlenmiştir. Sinekler dışındaki tüm hayvanlarda solunum sisteminin neredeyse tamamı kılcal damarlar ile çevrilidir. Kılcal damarların var olmasının temel sebebi ise difüzyon hızının arttırılmasıdır.
Hayvanlar ele alındığından sadece kuşlar ayrı bir başlık altında incelenir. Kuşlar uçan canlılar olduğundan özellikle oksijene daha fazla ihtiyaç duyarlar. Solunum sırasında kemiklerin dahi hava ile dolduğu bilinmektedir. Uzmanlar en karmaşık solunum sistemin kuşlarda olduğunu belirtmektedir.
İnsanlarda Solunum
İnsanlarda solunum, solunum sistemi içerisinde yer alan birçok organ aracılığıyla gerçekleşmektedir. Burun, yutak, gırtlak, soluk borusu, broş, broşçuklar, akciğer insanların solunum sistemi içerisinde yer alan önemli kısımlardır. Bu kısımların ne gibi işlemleri yapmayı sağladığını gelin öğrenelim.
Burun: Havanın alınmasını sağlayan bölümdür. İçerisinde bulunan sümüksü doku sayesinde havanın nemlenmesini de sağlamaktadır. Ayrıca burucun içerisinde yer alan kıllar hava içerisinde bulunan zerrecikleri tutarak havayı temizler. Solunum sisteminin en önemli kısımlarından birisi olan burun, solunum dışında canlının kokusu almasını da sağlamaktadır.
Yutak: Yutak yemek yeme esnasında yenilen besinin soluk borusuna kaçmasını engelleyen kısımdır. Yutak hareketi esnasında küçük dilde hareket ettiğinden dolayı soluk borusu da küçük dil ile kapanır ve solunum kısa süreliğine de olsa durur.
Gırtlak: Gırtlak gelen havayı soluk borusuna ileten kısımdır. Havayı iletme görevi olduğu gibi bu kısım da ses tellerinin bulunması büyük önem arz etmektedir. Vücudun en aktif olan kısımlarından birisi olmasından dolayı zaman zaman çeşitli hastalıklar görülür. İlgili kısımda meydana gelen rahatsızlıklar tüm solunum sisteminde aksamaların meydana gelmesine neden olmaktadır.
Soluk Borusu: Yutak ve akciğerler arasında yer alan bu kısım yutağı ve akciğeri birbirine bağlamak ile görevlidir. Soluk borusunun neredeyse tamamı kıkırdak halkalardan meydana gelmektedir. Kıkırdak olan bu halka şeklindeki yapılar soluk borusunun daimi olarak açık kalmasını sağlamaktadır. Eğer bu yapı olmasaydı soluk borusu tıkanır ve solunum tamamen dururdu.
Broş ve Bronşcuklar: Oksijenin kana karışmasını sağlayan yapılardır. Solunum sisteminde yer alan ve en önemli hayati önem içeren kısım şüphesiz broş ve broşçuklardır. Soluk borusuna benzeyen bu yapılarda bir olumsuzluk meydana gelmesi halinde ciddi sağlık sorunlarının ortaya çıktığı bilinmektedir.
Akciğerler: Sağ ve sol olmak üzere iki kısımdan oluşup göğüs boşluğunda yer almaktadır. Solunum sisteminin en önemli kısmı olan akciğerler, üzerlerinde yer alan kılcal damarlar sayesinde havadaki oksijenin kana karışmasını, kandaki karbondioksitin ise dışarı atılmasını sağlamaktadır.
Solunum sistemi yaşamın devam etmesi adına büyük önem arz etmektedir. Solunum sisteminde meydana gelen tahribatların yaşam kalitenizi düşürmemesi adına bir sorun oluşması halinde mutlaka tedavi edilmesi gerekiyor.
