İçerik Listesi
İlk alfabe ortaya çıkınca, insanlık tarihi hakkındaki yazılı kaynaklar da oluşmaya başladı. İlk alfabe gelişmişlik açısından yetersiz olsa da zaman içerisinde gelişerek günümüz modern alfabesinin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Dünya genelinde birçok medeniyet erken dönemde alfabe kullanmaya başlamış olsa da Türkler en geç alfabe kullanan millerden birisi olmuştur. Bu makalemizde Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler hakkında bilgi vererek geçmişe ışık tutmaya çalışacağız.
Türklerin kullandığı alfabeler arasında Göktür alfabesi, Uygur alfabesi, Arap alfabesi, Kiril alfabesi, Latin alfabesi yer almaktadır. Günümüzde kullanmış olduğumuz alfabe Latin alfabesidir. Bu kadar çok alfabe kullanılmasının en büyük nedeni Türklerin fethetmiş oldukları yerlerdeki alfabeleri de benimsemiş olmalarıdır.
İlk Alfabe Nasıl Ortaya Çıktı?
İnsanlık tarihi incelendiğinde, ilk alfabenin çeşitli sembollerden meydana gelen yani hiyeroglif olarak yazılan bir sisteme göre ortaya çıktığı görülüyor. Yapılan çalışmalar sonucunda ilk alfabe örneklerine MÖ 3200-3000 yıllarında Mısır’da bulunan antik mezarlarda rastlanmıştır.
Hiyeroglifler soldan sağa doğru yazılmıştır. Kağıt icat edilmediği için hiyerogliflere taş yüzeylerde rastlanmaktadır. Milattan önce 1750-1850 yılları arasında Sami dilini konuşan insan toplulukları, Mısır hiyeroglifini referans alarak kendi dillerini temsil etmek için uyarladı.
Bu antik alfabe incelendiğinde alfabe içerisinde ünlü seslerin kullanılmadığı görülüyor. Şüphesiz bu durum zaman içerisinde ilgili alfabenin yetersiz kalmasına ve yeni alfabelerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
1. Göktürk Alfabesi
Diğer adı Orhun alfabesi olan Göktürk alfabesi, Türklerin tarih boyunca kullanmış olduğu en düzenli alfabedir. Göktürk alfabesi, Türklerin ilk resmi yazı sistemi olarak kabul edilir. Bu alfabeye Orhun alfabesi denilmesindeki en büyük neden, Göktürkler tarafından hazırlanmış olan Orhun yazıtlarında kullanılmış olmasıdır.
Bu alfabe toplamda 36 harften meydana gelmektedir ve milattan önce 200-150 yılları arasında aktif bir şekilde kullanılmıştır. Orhun yazıtları erken dönemde bulunmuş olmasına rağmen bu alfabedeki harflerin taşıdıkları anlamlar çok geç çözümlenebildiği için yazıtlarda yer alan bilgileri kavramak ancak 19. Yüzyılda gerçekleşmiştir.
Göktür alfabesinin ilk örneği olan Bilge Kağan yazıtından bir bölüm:
Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer denizi delinmedikçe ilini töreni kim bozabilir?
Ey Türk ulusu! Kendine dön. Seni yükseltmiş Bilge Kağanı’na, özgür ve bağımsız ülkene karşı hata ettin, kötü duruma düşürdün.
Ulusun adı sanı yok olmasın diye, Türk ulusu için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Kardeşim Kül Tigin ve iki Şad ile ölesiye, bitesiye çalıştım…
Göktür alfabesi sadece Orhun yazıtlarından ibaret değildir. Birebir Göktürk alfabesi olmasa da Yenisey veya Sibirya Runik alfabesi ismiyle bilinen yazıtlar, Yenisey ve Sibirya gibi yerlerde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda bulundu. Bu yazıtlarda kullanılan alfabe, Göktür alfabesine büyük ölçüde benzemektedir.
2. Uygur Alfabesi
Günümüzde de kullanılan bu alfabe, Uygurcanın yazılmasında kullanılan alfabedir. Bu alfabe onuncu yüzyıldan buna yana Arap alfabesi kullanılarak yazılıyor. Çin hükümeti bu durumun üzerine gidip Uygurca harfleri Latinceye çevirmiş olsa da bazı seslerin ifade edilmesi mümkün olmadığından dolayı ek işaretlerin büyük kısmı Arap alfabesine dönüştürülüp kullanıldı. Uygur alfabesinde toplamda 18 harf var. Sağdan sola doğru yazılan Uygur alfabesi, okunması zor olan alfabelerdendir. Bu alfabe kullanılarak yazılan metinlerde yer alan kelimelerin tamamı birleşik yazılır. Bu kural nedeniyle de yazılan metinleri okumak zordur.
3. Arap Alfabesi
Bu alfabe, Türkler arasında İslamiyet’in yayılmasından sonra kullanılmaya başlandı. Türk dünyasında en uzun süre kullanılan alfabelerden olan Arap alfabesi, günümüzde de birçok kişi tarafından kullanılıyor. 28 harften meydana gelen Arap alfabesi sağdan sola doğru yazılıyor. Bu alfabede yer alan tüm sesler bizim yani öz Türkçenin ihtiyacını karşılayamadığından dolayı daha sonrasında çeşitli harfler eklenmiştir. Osmanlı devleti gibi 600 yıl hüküm sürmüş bir Türk devleti tarafından da kullanılan bu alfabe günümüze Arap alfabesiyle yazılan birçok eserin ulaşmasını sağladı.
4. Kiril Alfabesi
Kırım Türkleri tarafından kullanılan Kiril alfabesi, 38 harften meydana geliyor. Günümüzde insanların aşina olmadığı türden sembolleri içeren Kiril alfabesi, hem yazılması hem de okunması en zor alfabelerden birisidir. Kırım Türkleri özlerini kaybetmek istemediğinden dolayı Kiril alfabesini kullanmaya devam etse de bu alfabenin kullanıldığı yerlerde okuryazar oranının düşük olduğu bilinmektedir.
5. Latin Alfabesi
Arap alfabesinin okunması ve yazılması zor olduğu için bu alfabe yerine hem yazılması hem de okunması kolay olan bir alfabenin benimsenmesi gerekmekteydi. Bunun üzerine Mustafa Kemal Atatürk, harf inkılabı yaparak Latin alfabesini kabul etti. 1928 yılında yapılan harf inkılabı sonrasında benimsenen Latin alfabesi günümüzde de kullanılmaktadır. Soldan sağa doğru yazılan Latin alfabesinde 29 harf var. Normalde zengin bir dil olan Türkçe, diğer alfabelerinin yetersiz olmasından dolayı fakir bir dil olarak görülüyordu. Latin alfabesinin en önemli faydası Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak olmuştur.
Türkler hakkında daha detaylı bilgiler elde etmek için elbette sadece Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabelerin bilinmesi yeterli değildir. Ayrıca Türk destanları da bizlerin Türkler hakkında detaylı bilgiler elde etmesini sağlamaktadır.
Türklerin kullandığı alfabeler ilginizi çektiyse daha önceden kaleme almış olduğumuz Türkçenin özellikleri de ilginizi büyük ölçüde çekecektir. Bu yüzden ilgili makaleyi de incelemenizi tavsiye ederiz. Zaman içerisinde yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda kullanılan yeni alfabeler hakkında bilgiler elde edilecek olursa bu bilgileri de sizlere aktarmaya devam edeceğiz.
